PARIBAHASA, BEBASAN DAN SALOKA

1.             Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane lan mawa teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung (frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges: tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.

2.             Paribasan ana kang sinebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan Manawa lereging teges nggepok sesipatan utawa kaanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa. Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni, disanepani, utawa dipindhakake.Anak-anakan timun = wong kang ngepek bojo anake pupon

3.             Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira bakal kalah prakarane

4.             Andaka ina tan wrin upaya = wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki barang kang ilang

5.             Awak pendhek budi ciblek = wong cilik tur asor bebudene

6.             Abag-abang lambe = guneme mung lamis

7.             Adol lenga kari busik = dum dum barang, nanging sing andum ora oleh bagean

8.             Akadang saksi = wong prakaran akeh sadulure kang dadi seksine

9.             Ana bapang sumimpang = nyingkiri sakehing bebaya

10.         Anirna patra = ngungkiri tulisane dhewe

11.         Angin silem ing warih = tumindak ala kanthi sesidheman

12.         Angon kosok = ngreti ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake

13.         Asor kilang munggwing gelas = gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing krungu

14.         Adhang-adhang tetese embung = nJagakake barang mung sakoleh-olehe

15.         Aji godhong garing = wis ora ana ajine (asor banget)

16.         Ana adulate ora ana begjane = arep nemu kabegjan, ning ora sida

17.         Ana gula ana semut = panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.

18.         Anggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi.

19.         Angon mangsa = golek wektu kang prayoga kanggo tumindak.

20.         Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong

21.         Arep jamure emoh watange = gelem kepenake ora gelem rekasane

22.         Asu belang kalung wang = wong asor nanging sugih

23.         Asu gedhe menang kerahe = wong kang dhuwur pangkate mesthi wae luwih dhuwur panguwasane

24.         Asu munggah ing papahan = wong ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa

25.         Ati bengkong oleh oncong = wong duwe niyat ala oleh dalan

26.         Ana catur mungkur = ora seneng nyampuri urusaning liyan

27.         Anak molah bapa kepradhah = wong tuwa melu repot amarga tumindake anake

28.         Arep nengkane emoh pulute = gelem kepenak emoh nglakoni rekasane

29.         Adigang, adigung, adiguna = seneng ngendelake kekuwatane, panguwasae, lan kepinterane

30.         Ancik-ancik pucuking eri = tansah was sumelang

31.         Asu marani gebug = njarag bebaya

32.         Asu rebutan balung = rebutan utawa padudon sing ora mumpangati

33.         Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)

34.         Banyu pinerang ora bakal pedhot = pasulayane sedulur ora bakal medhotake pasedulurane

35.         Bapa kesolah anak molah = yen wong tuwa oleh prakara, anak uga melu ngrasakae lan melu tanggung jawab

36.         mBarung sinang = nyela-nyela wong guneman

37.         mBalithuk kukum = mbudidaya ucul saka ing kukum utawa angger-angger

38.         mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah

39.         mBondhan tanpa ratu = mbangkang marang nagara

40.         mBuru kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung karuwan wekase

41.         mBuwang rase nemu kuwuk = nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih saka ala

42.         mBuwang tilas = rewa-rewa ora mentas tumindak pagawe ala

43.         Bathang lelaku = lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani

44.         Beras wutah arang bali menyang takere = barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune

45.         mBidhung api rowang = ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi

46.         Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni

47.         Balung tinumpuk = anak loro dimantu tunggal dina

48.         Bathang lelaku = wong lungan ijen liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati

49.         Bathang ucap-ucap = wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati

50.         Bubuk oleh leng = wong duwe niyat ala oleh dalan

51.         Bung pring petung = bocah kang longgor (gelis gedhe)

52.         Buntel kadut, ora kinang ora udut = wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan udut

53.         Busuk ketekuk, pinter keblinger = sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka

54.         Becik ketitik ala ketara = sing becik bakal tinemu, sing ala bakale ketara

55.         Belo melu seton = bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake

56.         Mburu uceng kelangan deleg = nguyak barang sepele kelangan barang sing aji

57.         Bathok bolu isi madu = dianggep wong lumrah nanging sugih kepinteran, utawa wong ala rupane nanging manis bebudene

58.         Bebek diwuruki nglangi = wong pinter diwulang mesthi gelis bisa

59.         Bebek mungsuh mliwis = wong loro padha dene pintere mungsuhan, nanging sing siji luwih trengginas

60.         Bima akutha wesi = wong gedhe kang kukuh panguwasane

61.         Bramara mangun lingga = wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang disiri

62.         Brekithi angkara madu = wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi

63.         Byung-byung tawon kambu = wong ela-elu, senengane padha kumpul tanpa ana prelune

64.         Calak cangkol kendhali bol, cemethi tai = nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe

65.         Carang canthel = ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug

66.         Car-cor kaya kurang janganan = ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik

67.         Cathok gawel = seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman

68.         Cecak nguntal elo = gegayuhan sing ora jumbuh karo kahanane

69.         Cebol nggayuh lintang = wong duwe panggayuh kang mokal kecandhake

70.         Cebol nggayuh langit = wong duwe panjangka kang tanpa ana kawusanane

71.         Cecak nguntal cagak = gegayuhan kang ora imbang kekuwatane

72.         Cedhak celeng boloten = cedhak karo wong ala bakal katut ala

73.         Cengkir ketindhihan kiring = wong lanang didhisiki anggone rabi dening adhine

74.         Cikal apupus limar = wong oleh kabegjan kang luwih saka mesthine

75.         Cobolo mangan teki = wong bodho banget tur tumindak asor

76.         Cocak nguntal elo = wong tumandang gawe kang ora laras karo kaanane

77.         Cumbu laler = wong kang teka lunga pamanggone

78.         Ciri wanci lalai ginawa mati = pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati

79.         Cincing-cincing meksa klebus = karepe ngirid nanging malah entek akeh, karepe mung climen wekasan entek wragat akeh

80.         Criwis cawis = seneng maido nanging ya seneng menehi (muruki)

81.         Cuplak andheng-andheng, yen tan pernah panggonane = wong kang tansah sulaya karo rembuge wong akeh

82.         Crah gawe bubrah, rukun gawe santosa = pasulayan njalari ringkih, karukunan njalari kuwat.

83.         Cedhak kebo gupak = sesrawungan karo wong ala bisa melu-melu

84.         Dahwen ati open = nacad nanging mbenerake wong liya

85.         Digarokake dilukokake = dikongkon nyambut gawe abot

86.         Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan = senajan wong liya yen nemoni rekasa bakal dibelani

87.         Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-winga = wong kang nesu banget

88.         Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = bab ala dikandhakke becik, bab becik dikandhakkke ala

89.         Derman golek momongan = wong wis akeh kewajibane isih golek gawean kang ngimbuhi ribed

90.         Desa mawa cara negara mawa tata = saben panggonan duwe tata car dhewe-dhewe

91.         Dadia godhong moh nyuwek, dadia banyu moh nyawuk = wis emoh sapa aruh

92.         Dhalang kerubuhan panggung = wong tanpa bisa kumecap marga nemu wiring

93.         Dhandhang diunekake kuntul = wong ala dikira becik

94.         Dhandhang ngelak = wong kang ngajab patining liyan

95.         Dhadhap ketuwuhan cangkring = kumpulane wong becik kaworan wong ala atine

96.         Dhayung oleh kedhung = wong tumandang gawe kanthi kepenak jalaran cocog lan saranane

97.         Dhemit ora ndulit, setan ora doyan = ana ngendi papan tansah slamet

98.         Dibeciki mbalang tai = mbeciki wong liya oleh pinwales piala

99.         Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk = banget ditresnani

100.     Dolanan ula mandi = njarag tumindak gawe kang ngemu bebaya

101.     Dudu berase ditempurake = nyambungi guneman, nanging ora cundhuk karo sing dirembug

102.     Durung cundhuk, acandhak = ora ngerti perkarane melu urun gunem

103.     Dhadhakan anglayoni = mementahi rembug sing wis mateng

104.     Dudutan lan anculan = wong loro padha kethikan: sing siji ethok-ethok ora ngerti

105.     Durung ilang pupuk lempuyange = dianggep isih kaya bocah cilik

106.     Durung pecus keselak betus = durung sembada wis duwe kekarepan neka-neka

107.     Duk sandhing geni = wong lanang jejer turu karo wong wadon dudu bojone

108.     Diwenehi ati ngrogoh rempela = diwenehi sithik isih kurang panarima

109.     Dipalangana mlumpat, ditalenana medhot = arepa dikaya ngapa yen wis takdhire bisa kalakon

110.     Dom sumuruping banyu = telik sandi (mata-mata), laku sesidheman kanggo meruhi wewadi

111.     Eman-eman ora keduman = karepe eman malah awake dhewe ora keduman

112.     Embuh nila embuh etom = wong kang nyaruwe alaning liyan, nanging dheweke ugamelu nglakoni

113.     Embat-embat celarat = wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget

114.     Emprit abuntut bedhug = wong kang nggedhekake perkara sing maune sepele

115.     Enggon welut diedoli udhet = wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepiraa

116.     Endhas gundhul dikepeti = wong sing wis kepenak uripe oleh kamukten

117.     Esuk dhele, sore tempe = ora antep, atine molah-malih

118.     Emban cindhe, emban siladan = tumindak ora adil

119.     Entek amek, kurang golek = diuneni akeh-akeh

120.     Entek jarake = wis entek kasugihane

121.     Gajah alingan teki = wong gedhe sendhen prekarane wong cilik

122.     Gajah marani wantilan = wong kang njarag nemoni bebaya

123.     ngGajah elar = wong kang sarwa kasembadan kekarepane

124.     Gajah ngidak rapah = wong gedhe (agung) nrajang wewalere dhewe

125.     Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah = wong gedhe padha pasulayanwong cilik sing dadi korban

126.     Galuga sinalusur sari = wong becik rupane, utama bebudene

127.     Gambret singgang mrakatak ora ana sing ngeneni = wong wadon kenes ora ana wong lanang sing nakokake

128.     Gagak nganggo laring merak = wong cilik tumindak kaya-kaya wong gedhe

129.     Garang garing = wong semugih nanging sejatine kekurangan

130.     Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput = samubarang kang dikarepake ora bis keturutan

131.     Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh = senajan alon-alon anggone tumindak nanging bisa kelakon

132.     Golek banyu bening = meguru golek kawruh sing becik

133.     Nggutuk lor kena kidul = ngarani/ndakwa sing ora bener

134.     Nggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi

135.     Gawe luwangan, ngurugi luwangan = utang kana, nyaur kene

136.     nGGayuh tawang = tumandang gawe kang tanpa pituwas

137.     Gecul ngumpul bandhol ngrompol = wong ala padha saiyeg tumindak ala

138.     Gedhang apupus cindhe = wong duwe kamelikan kang ora salumrahe

139.     Geguyon dadi tangisan = gegojegan, wasana gawe susah

140.     Gemblung jinurung, edan kawarisa = tumindak nekad, nanging malah nemu kabegjan

141.     Gendhon rukon = tumindak bebarengan amrih padha kepenake

142.     Geni guntur nila bena = dhawuhing nagara kudu linakonan

143.     nGgenteni watang putung = nglungsur kalungguhane wong kang wis mati

144.     nGgepuk kemiri kopong = tumindak gawe kang tanpa kasil

145.     nGgered ori saka pucuk = tumandang tanpa petung, wasana gawe rekasa awake dhewe

146.     Giri lusi janma tan kena ingina = wong katone bodho jebul sugih kawruh

147.     Golek-golek ketanggor wong luru-luru = arep tumindak ala, wasana kepergok wong kang uga tumindak ala

148.     Gondhelan poncoting tapih = nggantungake urpe marang bojo

149.     Gotong mayit = lungan mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani

150.     Greget-greget suruh = nggregetake ati nanging ngemu rasa seneng

151.     ngGugat kayu aking = mrakarakake wong kang wis mati

152.     Gumembrang ora adang = kelangan barang tanpa ana sing weruh

153.     Gumendheng ora nggoreng = kelangan barang tanpa ana sing weruh

154.     ngGutuk api lamur = mitenah wong liya kanthi ethok-ethok ora ngerti wong sing dipitenah

155.     Gupak pulute ora melu mangan nangkane = melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake

156.     Glugu ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kecampuran wong ala bebudene

157.     Glundhung semprong = wong wadon omah-omah ora nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang

158.     Gong lumaku tinabuh = wong geleme omong mung yen ditakoni

159.     Idu geni = sakuni-unine kelakon

160.     Idu didilat maneh = njabel rembug sing wis kawetu

161.     Iwak kecemplung wuwu = kena diapusi kanthi gampang

162.     Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani = yen ana ngarep nyontoni, ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya

163.     Jer basuki mawa beya = sakabehing gegayuhan mbutuhake wragad (pengorbanan)

164.     nJabung alus = ngapusi kanthi tembung manis

165.     nJaring langit = tumindak gawe kang tanpa asil

166.     nJaring angin = tumindak gawe kang tanpa asil

167.     Jinjang api goyang = ora nggugu kandhaning liyan nanging malah gawe kapitunan

168.     Jalma tan kena kinira = manungsa iku ora kena diremehake

169.     Jati ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kelebon wong ala

170.     Njagakake endhoge si blorok = ngarep-arep barang sing durung mesthi

171.     Njajah desa milangkori = wis tekan ngendi-endi

172.     Jalma angkara mati murka = nemoni cilaka jalaran angkara murkane

173.     Jamur tuwuh ing sela = wong kang uripe memelas

174.     nJalukan ora wewehan = seneng njaluk ora gelem menehi

175.     Jaran kerubuhan empyak = wong kang wis kanji (kapok, wedi) banget marga lelakon sing wis tau gawe wedi

176.     Jarit luwas ing sampiran = wong duwe kepinteran nanging ora ana sing nganggo utawa ngangsu kapinterane, lawas-lawas wong iku tanpa guna

177.     nJujul muwul = prakara kang nambah-nambahi rekasa, utawa wis sarwa akeh lan torah (kecukupan) isih oleh wuwuh (tambahan) maneh

178.     nJunjung ngantebake = ngalembana nanging duwe niyat ngasorake

179.     Kaduk wani kurang deduga = watak wong enom sing grusa-grusu kurang petung

180.     Kalah cacak menang cacak = samubarang pagawean luwih becik dicoba dhisik bisa lan orane

181.     Karna binandhung = kabar kang lumembar sarana gethok tular

182.     Kebak sundukane = wis akeh anggone gawe piala

183.     Kebak sundukane = kakehan dosa, akeh sing disulayani

184.     Kebanjiran segara madu = nemu kabegjan kang gedhe banget

185.     Kebat kliwat, gancang pincang = tumindak kang kesusu mesthi ora kebeneran

186.     Kebo bule mati setra = wong pinter ning ora ana sing merlokake

187.     Kebo ilang tombok kandhang = wis kelangan ngetokake wragat maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu

188.     Kebo lumumpat ing palang = wong gedhe nggagahi prakarane sadulur utawa kaluwargane dhewe

189.     Kebo kabotan sungu = wong ngrekasa uripe marga kabotan butuh, kakehan anak

190.     Kebo lumaku dipasangi = wong kang gelem tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)

191.     Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom

192.     Kebo mulih nyang kandhange = wong sing wis suwe lelana bali nyang asale

193.     Kebo mutung ing pasangan = wong ninggal pagaweane sing durung sida ditandangi

194.     Kecing-kecing diraupi = tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin

195.     Keduwung nguntal wedhung = wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis rekasa

196.     Kepaten obor = kelangan aluran pasedulurane

197.     Keri tan pinecut = gelem tumindak gawe tanpa diprentah

198.     Kulak warta adol prungon = oleh kabar banjur ditularake marang liyan

199.     Kumrisik tan kanginan = rumangsa tanpa disaruwe

200.     Kuping budheg dikoroki = ora ngreti kathik dikandhani, wasana kepengin ngreti prekarane

201.     Kakehan gludhug kurang udan = akeh sing diomongake ananging ora nyata

202.     Kaya banyu karo lenga = paseduluran kang ora bisa rukun

203.     Kadang konang = wong kang diaku sedulur yen wonge sugih (duwe pangkat)

204.     Kacang atinggal lanjaran = anak kang ora memper bebudene wong tuwane

205.     Kacang mangsaa ninggal lanjaran = anak iku lumrahe bebudene memper wong tuwane

206.     Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = ora duwe papan (omah)

207.     Katepang ngrangsang gunung = wong asor pengin nggayuh pangkat luhur

208.     Katon cempaka sewakul = wong kang manjila dhewe, beda klawan pepadhane

209.     Kajugrukan gunung menyan = oleh kabegjan gedhe banget

210.     Kawuk ora weruh slira = wong cilik ambeke kaya wong gedhe

211.     Kebanjiran segara madu = nemu kebegjan (rejeki) sing gedhe

212.     Kegedhen empyak kurang cagak = wong kang duwe panjangka ning ora sembada

213.     Kekudhung walulang macan = ngapusi nganggo jenenge wong kang diwedeni

214.     Kelacak kepathak = ora bisa mungkir jalaran wis kebukti

215.     Kemladhean ngajak sempal = wong mondhok gawe rusak sing dipondhoki

216.     Kendhit miming kadang dewa = wong kang ora pasrah ing paeka

217.     Keplok ora tombok = melu seneng ananging ora melu wragad, utawa wong kang senengane maido ning ora gelem melu cawe-cawe

218.     Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ananging ora sembada

219.     Kena iwake aja nganti butheg banyune = ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati

220.     Kejugrukan gunung madu = nemu kanugrahan

221.     Kethek saranggon = grombolane wong ala

222.     Kencana katon wingka = arepa becik disawang ora becik

223.     Kendel ngringkel, dhadhag ora godhak = ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho

224.     Kenes ora ethes = wong sing sugih nanging ora disenengi

225.     Kriwikan dadi grojogan = prakara sepele dadi prakara gedhe

226.     Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi panguwasa (wong pangkat)

227.     Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing pangan

228.     Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing pangan

229.     Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora duwe wragad

230.     Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing gedhe banget

231.     Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh cilaka sing ora dinyana-nyana

232.     Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang sengsara

233.     Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake ala

234.     Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora ngerti ancas tujuwane

235.     Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = wong sing ora duwe panggonan utawa omah tetep

236.     Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak becik, tabet-tabete wong ala isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak ala

237.     Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing mokal kalakone

238.     Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa banget

239.     Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune cilik dadi gedhe

240.     Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget

241.     Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi nekad, sanajan direwangi wiring isin

242.     Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran, sing pinter sing bakal nemu kabegjan

243.     Kudhung walulang macan = wong golek utangan nganggo sendhen asmane wong gedhe utawa wong kuwasa

244.     Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora mrantasi karya (sembada)

245.     Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep wong ala

246.     Kurung munggah lumbung = wong rena dipek bojo sing duwe omah

247.     Kutuk nggendhong kemiri = wong kang nganggo kang sarwa aji (apik) liwat dalan kang mbebayani

248.     Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk = wong kang njarag (marani) bebaya

249.     Kuncung nganti tumekan gelung = suwe banget anggone ngenteni

250.     Ladak kecangklak = wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe

251.     Lahang karoban manis = wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene

252.     Lanang kemangi = wong lanang kang jirih

253.     Lawas-lawas kawongan godhong = wis lawas pangabdine, nanging ora banjur dibuwang, tanpa oleh pangkat

254.     Lebak ilining banyu = wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara

255.     Ledhang-ledhang nemu pedhang = nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana

256.     Legan golek momongan = wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)

257.     Lambe satumang kari semerang = menehi pitutur nganti kesel, ora digubris

258.     Lumpuh ngideri jagad = duwe gegayuhan sing mokal kelakon

259.     Lungguh klasa gumelar = ora melu rekasa nanging nemu kepenak

260.     Macan guguh = wong gedhe (kuwasa) wis ora kajen keringan

261.     Madu balung tanpa isi = rebutan samubarang kang tanpa guna

262.     Malang-malang tanggung = ngewuhake, arep ditinggal nggrundel, yen dilokake ora mrantasi gawe

263.     Mancak wadhah tulupan = wis suwe nyambut gawe nanging tanpa duwe celengan

264.     Mecel manuk miber = sarwa kasembadan, sabarang tindake mawa kasil

265.     Mendhak alingan, wekasan katon = tumindak nylamur, nanging wekasan ngaku, jalaran konangan wong akeh

266.     Maju tatu mundur ajur = prakara kang sarwa ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya kepiye wae nanging ora kasil

267.     Matang tuna numbak luput = tansah luput kabeh panggayuhane

268.     Mbuwang tilas = ethok-ethok ora ngerti marang tumindake kang ala kang dilakoni

269.     Meneng widara uleren = katone anteng nanging sejatine ala atine

270.     Menthung koja kena sembagine = rumangsane ngapusi, nanging sejatine malah kena apus

271.     Merangi tatal = mentahi rembug kang wis mateng

272.     Micakake wong melek = ora nganggep wong sing meruhi dhewe

273.     Midak sikil, njawil mungkur = kethikan ora ngetarani

274.     Midak tembelek ora penyek = ora duwe kekuwatan kanggo tandang gawe

275.     Mirong kampuh jingga = mbalela marang nagara

276.     Mrojol ing akerep = nyebal saka kalumrahaning wong akeh

277.     Milih-milih tebu boleng = kakehan milih, wekasan oleh kang ora becik

278.     Mikul dhuwur mendhem jero = bisa njunjung drajade wong tuwa

279.     Mubra-mubru mblabar madu = wong kang sarwa kecukupan

280.     Meneng kitiran = ora bisa anteng

281.     Mbrojol saselaning garu = ora ana sing madhani kepinterane, utawa wong kang luput saka bebaya

282.     Nabok nyilih tangan = tumindak ala kanthi kongkonan wong liya

283.     Naga mangsa tanpa cala = wong kang mrana-mrana ngrasani alaning liyan

284.     Ngagar metu kawul = ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora mempan

285.     Ngajari bebek nglangi = panggawean sing ora ana paedahe

286.     Ngalasake Negara = wong sing ora manut pranatane Negara

287.     Ngalem legining gula = ngalembana kapinterane wong kang pancen pinter (sugih)

288.     Ngaturake kidang lumayu = ngaturake barang kang wis ora ana

289.     Nagara mawa tata, desa mawa cara = saben papan duwe adapt lan aturan dhewe-dhewe

290.     Nampel puluk = mitenah kabegjane wong liya

291.     Nandur wiji keli = ngopeni turune wong kasrakat

292.     Nasabi dhengkul = nutup-nutupi kekurangane sadulur supaya oleh kauntungan

293.     Natas tali gumantung = putusan kang ora ana kawusanane

294.     Nebak wong mangan = gawe rugine wong kang oleh kamukten

295.     Nemu kuwuk = wong njaluk tulung marang liyan ora nganggo mara ing omahe

296.     Ninggal bocah ing waton = nyumelangake samubarang sing wis kelakon

297.     Nitipake daging serep = titip anak wadon marang besan

298.     Nucuk ngiberake = wis disuguh mulihe isih mbrekat suguhan

299.     Nulung menthung = karepe aweh welas, nanging malah gawe rekasane

300.     Nuntumake balung pisah = bebesanan karo sedulur kang wis adoh alurane

301.     Nututi baling wis tiba = njabel wicara kang wis kawetu

302.     Nututi kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung cetha lan durung mesthi olehe

303.     Ngadu singating andaka = gawe dukaning panggedhe

304.     Ngadhepi celeng boloten = cedhak-cedhak wong ala bebudene

305.     Nglungguhi klasa gumelar = nindakake pegawean kang wis tumata

306.     Ngotragake gunung = wong cilik-asor bisa ngalahake wong gedhe-luhur, nganti gawe kagete wong akeh

307.     Nguthik-uthik macan dhedhe = njarag wong kang wis lilih nepsune

308.     Nguyahi segara = weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase

309.     Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang tansah rusak

310.     Nguthik-uthik macan turu = gawe nesu (golek gaweyan)

311.     Nyolong pethek = luput saka pangira

312.     Ngobak banyu bening = gawe rerusuh ing papan kang tentrem

313.     Nguyahi segara = nulung wong sing kecukupan

314.     Nandur pari jero = gawe ngamal kabecikan

315.     Nututi layangan pedhot = nggoleki barang sing angel ketemune

316.     Ngaji mumpung = ngatogake kekarepan mumpung ana wektu becik

317.     Ngalem legining gula = ngalem kepinterane wong winasis

318.     Ngandel tali gedebog = mrecaya barang kang ora mitayani

319.     Ngantuk nemu kethuk = enak-enak ora nyambut gawe nanging oleh kabegjan

320.     Ngangsu banyu ing kranjang = golek ngelmu nanging ora pinter marga ngelmune

321.     Ngaub ngawar-awar = golek pangayoman marang wongmiskin

322.     Nguwod gedebog = wong nemu kacilakan merga panggawene wong liya

323.     Nguyang lara nempur pati = njarag marang kacilakan

324.     Nguyuh aling-alingan sada = ngumpetake kekurangane, nanging ora murwat lan sranane

325.     Ngabuk wong meteng = milara wong kang tanpa daya

326.     Ngemping lara nggenjah pati = njarag marang kasangsaran

327.     Ngempukake watu item = nganggep remeh prakara abot

328.     Ngemut legining gula = ngrumat baranging liyan, bareng ngreti yen ana gunane banjur dipek dhewe, ora diwenehake sing duwe

329.     Ngenteni timbale watu item = ngarep-arep samubarang kang ora bakal teka

330.     Ngetutake poncoting tapih = melu sapari lungane bojo

331.     Nggepuk kemiri kopong = tumandang gawe kang tanpa pituwas

332.     Nglancipi singating andaka = natang wong kang kawasa

333.     Nglangi ing tengah mati ing pinggir = apa kang digarap tanpa karampungan

334.     Nglumahake, ngurepake = bebesanan anak loro lanang wadon padha nggawa lan padha olehe

335.     Ngarebake sikut = nenonton mung kanggo golek sukan-sukan

336.     Ngrampek-ngrampek kethek = nyanak marang wong ala

337.     Ngrangsang-ngrangsang tuna = samubrang kang ginayuh ora kena

338.     Ngrusak pager ayu = ndhemeni bojoning liyan

339.     Nrenggiling api mati = wong ethok-ethok ora ngrungu guneme liyan, nanging sabenere niling-nilingake

340.     Numpal keli = wong lelungan mung nunut kancane

341.     Nusup ngayam alas = wong lelungan kanthi mlebu metu padesan lan ngliwati omah-omahe wong akeh

342.     Nyambung watang putung = ngruunake sedulur kang cecongkrahan

343.     Nyawat mbalang wohe = duwe panpgangkah sarana pitulungane sedulur sing diangkah

344.     Nyeret pring saka pucuk = pagawean gampang malah dingel-ngel

345.     Nyundhang bathang bantheng = ngangkat priyayi turunane bangsa luhur kang wis ora duwe pangawasa

346.     Nyunggi lumpang kentheng = rabi ayu turune wong luhur

347.     Obor blarak = mung sawetara wae

348.     Obah owah = barang dadi becik mbutuhake wragad

349.     Obah mamah = yen gelem makarya, bakale akeh rejeki

350.     Obah ngarep kobet mburi = wani rekasa dhisik, mbesuke bakal kepenak

351.     Opor bebek, mentas dhewek = rampungae saka reka dayane dhewe

352.     Ora ana banyu mili mandhuwur = watak iku tumurun marang anak

353.     Ora ana kukus tanpa geni = ora ana akibta tanpa sebab

354.     Ora gonja ora unus = wis rupane ala, bebudene uga ala

355.     Ora jaman ora makam = ora genah asal kamulane

356.     Ora mambu enthong irus = ora ana sambung rapete bab aluran paseduluran

357.     Ora ngerti kenthang kimpule = ora weruh prakara sing dirembug

358.     Ora polo ora uteg = bodho banget

359.     Ora tembung ora lawung = njupuk barange liyan tanpa jawab

360.     Ora weruh alip bengkonge = ora ngreti aksara

361.     Othak-athik didudut angel = katone sarwa ganpang bareng ditemenani ora ana nyatane

362.     Ora kingan ora udut = ora mangan apa-apa

363.     Ora uwur ora sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh pitulung)

364.     Palang mangan tandur = wong kang diwenehi kapercayan njaga nanging malah ngrusak

365.     Pandengan karo srengenge = memungsuhan karo panguwasane

366.     Pandhitane antake = laire katon suci batine ala

367.     Pecruk tunggu bara = wong kang dipasrahi tunggu barang kang dimelik (dadi kesenengane)

368.     Pupur sadurunge benjut = becik jaga-jaga utawa tumindak ngati-ati

369.     Pupur sawise benjut = ngati-ati sawise nemu bebaya

370.     Pinter keblinger busuk ketekuk = sarwa cilaka, tansah kena paeka

371.     Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong miskin dipracaya manggon ing papan kang mubra-mubru pangan

372.     Pupur sawise benjut = tumindak ngati-ati bareng wis ketaman

373.     Raga tanpa mule = rana-rene mung disawiyah, ora kajen

374.     Rupak jagade = ora duwe papan pasrawungan

375.     Rame ing gawe, sepi ing pamrih = gelem tandang gawe ora amarga golek opah

376.     Ramban-ramban tanggung = wong ngira alaning liyan, nanging isih ragu-ragu

377.     Rawe-rawe rantas, malang-malang putung = sakehing pepalang bisa disingkirake

378.     Rampek-rampek kethek = wong kang nyedhak-nyedhak wong ala, ora wurung oleh piala saka wong iku

379.     Rebut balung tanpa isi = pasulayan marga barang kang sepele

380.     Regem-regem kemarung = wong kang ngrangkani wong liya kang sok nglarani (gawe cilaka)

381.     Renggang gula kumepyur pulut = wong kang raket banget anggone kekancan

382.     Rindhik asu digitik = dikongkon nindakake pegawean kang ora cocog karo kekarepane

383.     Rupa nggendhong rega = merga barange apik mula regane ya larang

384.     Rukun agawa santosa, crah agawe bubrah = yen padha rukun mesthi padha santosa, yen padha congkrah mesthi bakal rusak

385.     Rubuh-rubuh gedhang = wong kang ela-elu tumindake liyan (melu-melu)

386.     Sing salah seleh = sing salah bakal nampa akibate

387.     Sembur-sembur adas, siram-siram bayem = bisa kaleksanan marga pandongane wong akeh

388.     Sadumuk bathuk sanyari bumi = pasulayan dilabuhi toh pati

389.     Satru munggwing cangklakan = wong kang dadi mungsuh ing lingkungan sanak sedulur

390.     Satu munggwing rimbagan = wong loro kang anggone kekancan padha cocoge

391.     Suduk gunting tatu loro = nampa kesusahan (kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa nengen)

392.     Sabar sareh mesthi bakal pikoleh = tumindak samubrang aja kesusu

393.     Sabaya pati sabaya mukti = kerukunan nganti tekaning pati

394.     Sadumuk bathuk senyari bumi = pasulayan nganti dilabuhi tekan pati

395.     Sandhing kirik gudhigen = wong kang srawung karo wong ala, ora wurung ketularan alane

396.     Sandhing kebo gupak = wong kang cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala

397.     Sanggar waringin = wong kang dadi pangayomane wong akeh

398.     Sepi ing pamrih rame ing gawe = nindakake pagawean kanthi ora duwe kamelikan apa-apa

399.     Sluman-slumun slamet = sanajan kurang ngati-ati nanging isih diparingi slamet

400.     Sumur lumaku tinimba, gong lumaku tinabuh = wong kang geleme tumandang gawe yen diajak utawa dikancani wong sing wis pinter

401.     Sadawa-dawane lurung isih dawa gurung = kabar iku mesthi sumebar adoh, lan adoh karo kanyatane

402.     Sapikul sagendhongan = andum barang kanthi kukum kang murwat lan kaanane

403.     Sendhen kayu aking = prakaran gondhelan wong kang wis mati

404.     Singidan nemu macan = dhelikan marga tumindak ala nanging malah kawruhan panggedhene

405.     Si gedheg lan si anthuk = wong loro kang wis padha kangsen tumindak ala bebarengan

406.     Simbar tumrap sela = wong kang uripe ngrekasa, awit ora duwe sumber pangan sing gumathok

407.     Tebu tuwuh socane = wong sing alus lan mans tembunge nanging ala aten-atenane

408.     Tekek mati ulone = wong kang nemoni cilaka marga saka gunemane dhewe

409.     Tembang rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar kang durung mesthi salah lan benere

410.     Tulung menthung = katone aweh pitulungan, nanging gawe susah

411.     Tega larane ora tega patine = arepa kaya ngapa sedulur iku perlu dibelani

412.     Tigan kaapit sela = wong kang ana ing sajroning bebaya, tansah was-sumelang atine

413.     Timun jinara = prakara gampang banget

414.     Timun wungkuk jaga imbuh = wong kang kanggo genep-genep (jaga-jaga yen kekurangan)

415.     Timun mungsuh duren = wong ringkih mungsuh wong kuwat

416.     Tuna satak bathi sanak = rugi petung (bandha) nanging tambah sedulur

417.     Tunggal banyu – tunggal guru

418.     Tinggal glanggang colong playu = ora wani tanggung jawab (keplayu ing peperangan)

419.     Tumbak cucukan = wong kang seneng pradul (adu-adu) marang liyan

420.     Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog aten-atenane

421.     Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang angger duwe bojo, bojone mati (wong kang diseriki kanca-kancane)

422.     Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune wong cilik bisa dadi wong gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan dhuwur, utawa prakara ala ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik

423.     Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora katon gedhene utawa luhur pangkate

424.     Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh

425.     Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi mungsuh

426.     Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe sakpenake nanging meksa nemu kabegjan

427.     Ucul saka kudangan = luput karo gegayuhane

428.     Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag marang bebaya

429.     Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget kekarepane

430.     Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang bojoning liyan

431.     Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali maneh

432.     Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik marang wong sugih banget

433.     Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing sumebar beda nyatane

434.     Udan tangis = akeh wong sing kesusahan amarga ketaman bencana

435.     Uwod gedebog = wong kang ora kena diprecaya kanggo lantaran rembug

436.     Wastra bedhah kayu pokah = wong nandhang tatu, babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula uripe)

437.     Watra lungset ing sampiran = wong pinter ora diguroni wong liya nganti tuwa

438.     Wedi rai wani silit = wanine mung saka mburi, wedi yen adhep-adhepan

439.     Wedhus diumbar ing pakacangan = wong mlarat dipercaya njaga barang pakaremane

440.     Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug = melu-melu tumindak nanging ora ngerti kang dikarepake

441.     Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu sing suwe banget (saka bocah nganti tuwa)

442.     Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong liya nanging malah dadi bilaine

443.     Waras-wiris = sehat

444.     Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon kang ora pangaji

445.     Wis kebak sundukane = wis akeh banget kaluputane

446.     Yuwana mati lena = wong becik nemu cilaka jalaran ora ngati-ati

447.     Yitna yuwana, lena kena = sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana cilaka

448.     Yuyu rumpung mbarong ronge = wong kang nyantosani omahe, amarga wedi diganggu gawe wong liya kang ala pakartine

449.     Yiyidan munggwing rampadan = biyene wong durjana saiki dadi wong alim

450.     Yoga anyangga yogi = murid nirokake piwulange guru