Tradhisi Pitonan

              Wiwit jaman kawuri, saben ana bocah dipitoni mesthi dirubung bocah akeh. Ing era global, tata upacara kasebut wiwit diowahi. Carane kabesut kajumbuhake ka­ro swasana, adat ing saben panggonan. Semono uga ing laladan Kabupaten Tu­lungagung. Nanging kang baku, tumrap wong Jawa yen duwe putra umur pitung lapan mesthi dipitoni.Upacara adat pitonan uga kinaran tedhak siti. Mungguh maknane, surasane ora liya, manungsa kuwi pancen isih ana hubungane, isih cedhak karo siti utawa lemah. Istilah Jawa mudhun menyang lemah. Dene yen ing Agama Islam wis di­sebutake yen manungsa mono, asale saka lemah, bakal bali menyang lemah (yen titiwancine puput yuswa).

               Tradhisi pitonan saiki wis jarang ba­nget. Wong pilih golek praktise lan irite. Bubar dipetri langsung didusi ana sumur, tanpa dianakake upacara adapt pitonan. Banjur dhenge dipitoni, uga akeh banget owah-owahane yen dibandhing jaman saiki. Ubarampe kanggo mitoni uga ora komplit. Apa maneh sing jenenge ayam panggang, endhog pitik kampung, cabuk katul, pelas, iwel-iwel, nagasari, lan pipis wis arang ana. Sing kalumrah saiki yen ana bocah dipitoni jajane roti sing diwa­dhahi kardhus, kaya jajan ulang taun. Dene mangane mung sega lawuh kentaki.

               Sabanjure pakulinan lek-lekan sewe­ngi natas uga wis luntur. Biyen, sadurunge dhenge upacara adat pitonan sorene ibu-ibu padha ibut nyiapake ubarampe kang­go pitonan. Ana sing ngenek-enek ripih, ana sing bungkusi iwel-iwel, nagasari, utawa pipis, sarta ubarampe liyane. Sabanjure dhenge upacara adapt pitonan, isih esuk uthuk-uthuk tangga teparo wis padha mara. Tekane ibu-ibu padha bu­wuh, dene tekane bapak-bapak lan bo­cah-bocah padha nekani undangan genduren. Ba­pak-bapak genduren ana jero omah, dene bocah-bocah genduren ana njaba omah. Apa maneh nalika jaman kawuri, tanpa  ndadak diundang bocah-bocah wis padha mara. Ora kaya jaman saiki, yen ora diundang bocah-bocah padha isin mara.

              Nanging tradhisi pi­tonan ing Desa Kaca­ngan, Kecamatan Ngu­nut, Kabupaten Tulung­agung nganti saiki isih dilestarikan. Tuladhane kaya kang mentas dia­nakake ing daleme Ki Suroso, SH durung suwe iki. Kang dipitoni yaiku putra wayahe, jenenge Gefanco Cahya Pratama. Dene sesepuh kang ka­patah jejibah mandhe­gani upacara pitonan Mbah Sura Pairin.Kang ngestreni upa­ca­ra adat pitonan ing da­leme Ki Suroso, SH dhek dina Minggu Pon, 19 Pe­bruari 2012 kepungkur uda­kara wong satus se­ketan. Kejaba diestreni tangga teparo lan kadang mitra uga dirawuhi tokoh-tokoh partai politik saka Kabupaten Tulungagung. Maklum, Ki Suroso uga ke­lebu priyatun kang ora baen-baen, sebab piyambake iku salah sawijining seniman lan tokoh politik kang ulet banget.

               Ing donyane seni piyambake salah sawijining pengendhang kang misuwur. Kejaba wis ngendhangi dhalang-dhalang kondhang uga wis kasil ngripta tembang. Tembang reriptane kang kondhang yaiku “Mars Aris Jaya” lan “Tulungagung Guyub Rukun”. Wondene ing donyane politik piyambake minangka Sekretarise salah sawijining partai politik ing Kabupaten Tulungagung. Mula ya ora nggumunake yen ing upacara adapt pitonan kasebut uga dirawuhi para politikus kang wis kawentar.

              Mapane upacara adat pitonan iku ana sakulone omah, papan kanggo ngedusi si bocah kang dipitoni. Dene kang nges­treni bocah-bocah, lan kang lenggah ing papan sacedhake kang nindakake pito­nan, priyatun kang dipercaya dening eyange dalah wong tuwane si bocah kang dipitoni.Sajen kang baku kang kudu ana ing upacara adat pitonan yaiku: bak isi banyu, topi janur, kurungan, jarit sido­mukti utawa sidaluhur, jadah werna pitu, andha saka tebu ireng, lan payung. Won­dene pro­sesine yaiku: upacara adat pito­nan bisa kawiwitan yen kabeh piranti wis cumawis ing papan upacara. Kejaba iku, kang kajibah uga wis samekta, lenggah ing papan upacara.

             Ana ing upacara iki sing baku paring pangerten bab adicara upacara adat pitonan kang pancen wis pasa banget karo perkembangane bocah, kang secara insting, si bocah kang wis ngancik umur pitu utawa wolung sasi wis kepingin tepung karo alam sakupenge. Wong tuwa kari nambahi, ndhidhik amrih si bocah saya ngerti marang apa kang kudu ditin­dakake, nurut nalurine sarta kabutuhane si bocah dhewe.Sabanjure, upacara adat pitonan ka­wiwitan sawise si bocah didusi. Banyune diwadhahi bak, diwenehi kembang seta­man, kembang werna lima. Iki ngemu karep, amrih si bocah bisa suci atine, nduweni budi kang luhur. Dene kembang setaman ngemu teges: Amrih si bocah bisa tansah manembah marang Gusti Allah. Bekti asih marang wong tuwo. Sujut marang pinesepuh, simbah, budhe pak­dhe, bulik paklik, lan sedulur tuwa. Ngur­mati marang kabeh pihak kulawarga. Sarta sumrambah, rumaket, nyumadulur marang sapa wae kang ana masyarakat/tangga lsp.

             Yen wis didusi, disalini penganggo anyar. Rampung kuwi banjur dicekeli cakar lan buku, sarta ditopeni nganggo topi janur. Cakar lan buku ngemu karep, amrih si bocah ing tembe mburi kejaba pinter anggone sekolah uga bisa ceker, pinter golek dhuwit. Topi janur ngemu teges, nur: cahya, kareben sorote cahya (srengenge) nyehatake bocah.Yen wis disalini, banjur dikurungi, dilungguhake sedhela ana kurungan. Nalika bocah ana kurungan, dening dhukune direngeng-rengengi nganggo donga, amrih slamet sateruse. Ana njero kurungan si bocah dicekeli pitik lan pithi isi dhuwit receh. Pitik ngemu karep, mbesuke menawa wis diwasa, si bocah tansah bisa urip,lan krasan ana ngendi-endi papan.

              Bubar kuwi, si bocah diwetokake saka kurungan, banjur diemban dening ibune nganggo jarit sidomukti, utawa sidoluhur. Kang maknane, bisa si bocah mbesuke bisa urip mukti, duwe drajad luhur, utawa kadunungan wahyu, uripe ayem tentrem bagya mulya.Bapake kang mayungi, ana mburine si ibu, kang kirap ngubengi kurungan, kaping pitu. Kang maknane, pancen menawa isih bocah durung diwasa, si bocah isih ana gendhongane ibu, pinayungan, diayomi de­ning bapa. Kang kabeh mau linambaran tresna asih kang tulus, njalari si bocah rumangsa ayem atine, rumang­sa entuk katresnan kang sejati saka wong tuwa.

              Wondene maknane ngube­ngi kurungan kaping pitu, mbe­suke menawa wis diwasa, si bocah mecaki panguripan kang­go nggayuh pepenginan, kudu wani rekasa. Paribasan ngube­ngi jagad, turut pinggire segara, liwat alas, munggah mudhun jurang paribasane, kudu gelem nampa kanthi ikhlas.Sarampunge ngubengi ku­rungan kaping pitu, diterusake adicara ngedum dhuwit receh marang bocah cilik-cilik kang melu ngestreni undangan Upa­cara Tedhak Siti. Iki ngandhut makna, amrih si bocah mbesuke duwe watak seneng sedhekah (sodakoh), loman, seneng te­tulung marang sapepadhaning tumitah.

               Bubar kuwi bocah diuculi sa­ka gendhongane ibune, banjur dening Mbah Dukune si bocah dituntun, dikongkon ngidak jadah werna pitu, abang, ijo, ireng, putih, kuning, bun­der-bunder ditata tharik-tharik nuju me­nyang andha saka tebu ireng kang ana pitung tlundhakan, disendhekake ana kursi. Menawa wis ngidaki jadah, bocah mau banjur diunggahake menyang andha mbaka sak tlundhag, nganti tekan pucuk, terus digendhong ibune. Mungguh mak­nane iki ora liya, kanggo nggayuh pepe­nginan nganti klakon nduweni kalung­guhan kang dhuwur, katekan sedyane, kudu wani nguwot ogal-agil, wani rekasa, gelem ngandhepi sandhungan apa wae, menawa si bocah mbesuke wis diwasa. Mula andhane dipilih tebu ireng, tebu: manteb ing kalbu. Tebu ireng ngemu teges, si bocah bisa nduweni jiwa kang tangguh, kuwat ngadhepi tantangan apa wae, tahan banting. Apa maneh yen si bocah mau lanang. Dene umbarampe kaya liyane, ana jajan pasar werna pitu, jenang abang, sengkala, tumpeng (bu­ceng), minangka pangajap amrih si bocah sateruse bisa slamet nir sambekala, tan­sah pinayungan dening Gusti Allah.

               Purnane adicara, sawise si bocah digen­dhong ibune tumuju omah, kairing bocah-bocah. Tekan ngarep omah dipa­pag lan digendhong dening bapake. Sabanjure dening bapake ditakoni, “Oleh-olehmu sekolah apa, Le?” merga si bocah durung bisa omong, banjur diwangsuli dening ibune, “Oleh-olehku sekolah ka­pinteran,Pak!”.