Wavy Tail


Kamis, 08 Januari 2015

ANALISIS KATA NONMURNI PADA CERKAK



Kanca Saklawase
Dening : Endah Setyaningsih

Kaya biasa sakdurunge pelajaran diwiwiti Susan lan Pita padha lungguhan ana ing ngarep kelas. Bocah keloron kuwe padha cariyosan sinambi deleng kanca-kanca kang pada semrawut ana ing parkiran
Pit, piye iki rong minggu maneh awak dhewe ujian matematika!” kandhane Susan marang Pita.
“Nah pangrunguku malah minggu sesuk San!” jawabe Pita marang Susan
“Apa iya? Lha terus piye? pitakone Susan.
Hayo piye? Ya sinau ta karep ben bisa!” sambunge Pita.
Bel masuk wis moni, siswa-siswa padha mlebu kelas kabeh. Durung ana telung menit lebar bel Pak Gunawan wis rawuh. Sakdurunge pelajaran diwiwiti, Doni kang dadi ketua kelas langsung nyiapke kanca-kancane donga. Sakwise donga Pak Gunawan langsung ngabsen siswa-siswane, Pak Gunawan iku guru ketrampilan, dheweke iku tegas tur padhatane disapa Pak Gun. Sinambi ngabsen Pak Gun uga nakokake gawean tangane siswa-siswa, amarga minggu wingi dheweke menehi tugas gawe kerajinan saka koran bekas. Siswa-siswa kabeh wis siap arep nuduhake kerajinane dhewe-dhewe.
“Endi gaweanmu San?” pitakone Pita.
”Aku lukisan ki, gaweanmu endi ta?” jawabe Susan.
“Iki aku gawe Bingkai foto!” Pita nidokake gaweane.
Sarampunge padha guneman banjur gawean mau dinile, kabeh gawean tangan kuwi banjur dikumpulake ana ing kantor guru.
Pelajaran wis dilekasi, Pak Gun nerangke kabeh bab IV. Bab IV iku nerangake babagan kerajinan anyaman saking pring (bambu) kaya dene iyan, ilir, saringan, kukusan, lsp. Pak Gun uga nerangaken wujud-wujud anyaman lan uga cara-carane ngayam.
 Susan ngakoni dheweke bingung banjur kandha marang Pita.
Aku kok durung dong-dong ya Pit?” pituture Susan karo Pita lirih-lirih.
Takon Pak Guru wae!” sarane Pita.
Nanging Susan mung meneng wae. Ketoke Susan ora wani takon. Pelajarane Pak Gun wes rampung. Lebar Pak Gun metu, susan takon karo Pita. Susan takon carane nggarap anyaman sing mau. Mestine Susan tak warai. Durung rampung olehku marai, Bu Sri wes rawuh.
Olehe marai teruske mengko maneh ya!” jare Susan.
“Iya!” Pita ya mung manut wae.
Bu Sri goli mulang ngasi mbengok-mbengok, masalahe siswane padha banter-banteran olehe ngomong. Susan barang ya melu rame. Pita anteng wae mung kadang-kadang olehe gojek.
Hey-hey, diam, diam semuanya!” Bu Sri nganthi sumarah.
Kabeh murid padha meneng, durung ana limang menit Bu Sri ngajar nulis aksara jawa wis padha rame maneh kaya pasar.
Hey-hey, diam bisa tidak? Padha niat sekolah ora? Nek ora metu wae, ora usah ngrusuhi kancane sing pengin bisasambunge Bu Sri.
Wah galake Bu Sri saya metu. Ngasi rampung pelajaran kabeh murid padha anteng, meneng, nggatekake pelajarane Bu Sri. Bu Sri seneng nek suasanane kelas kondusif, tur ya muride padha dong kabeh.
Saiki wayahe ngaso, aku kelingan yen Susan arep mudengake bab anyaman.
“Sida nerusake olehmu takon mau ora San?’’ takonku marang Susan.
“Sesuk apa kapan wae ya, aku males we. Jajan dhisik wae ya, ngelih aku!” jawabe Susan.
“Ya wis lah jajan dhisik, kowe ki pancen manganan! aku mung manut karo Susan, sing butuh ngerti Susan dudu aku. Batine Pita.
Banjur Susan lan Pita padha jajan marang warung mburi sekolah, ana kana susan karo Pita mung tuku goreng-gorengan karo es teh. Sakwise padha wareg banjur pada mbalik ana kelas maneh.
Ngasi arep balik Susan durung takon meneh, kayane Susan wis dong. Mula Pita mung meneng wae. Sakwise bel mulih muni Pita ora langsung balik nanging mampir marang ruang BK dhisit arep curhat marang Guru BK babagan Susan.
“Kula sing asli menika boten remen kaliyan Susan, amargi saben pelajaran menapa mawon ingkang dipun omong kaliyan guru-guru namung Susan. Susan menika tiyangipun caper, lebay, alay, lan gembelengan inggih menika ingkang dadosake kula boten seneng. Apa maneh menawi kula saweg nyuwun pirsa guru, mangkeh ingkang jawab Susan. Maksud kula Susan menika kerep sanget ngrebut jatah soal kangge kula, Bu!” curhate Pita marang Bu Bk. Pita neng ruang BK dhewe, ora mungkin karo Susan.
“Pita, saiki kowe sing sabar dishik wae, Susan dimenengke wae dhisit. Omong apik-apik karo Susan babagan kuwi, mengko Susan ndak loro ati!” iku sarane Bu BK.
Inggih Bu! jawabku.
“Ya wis saiki mantuk dhisit, ndak digoleki ibune. Sing ngati-ati ya!” lanjute Bu BK.
Inggih Bu!” jawabku maneh.
Amarga wis kesoren Pita goli ngepit kesusu mula gutul ngumah dheweke megap-megap. Weruh anak wadone megap-megap banjur ibune Pita nyedaki.
“Kok balike telat nduk? Ana apa?” pitakone Ibune Pita.
“Boten wonten menapa-menapa Bu, wau Pita namung ngerjakake tugas riyin” selane Pita sing ora pengin Ibune ngerti tingkahe Susan, sabisa-bisane Pita nutupi amarga Susan menika kanca rakete Pita wiwit SD. Menawi ibune ngerti meti dadi kedhawa-dhawa.
“Ya wis, nek ngono salin dhisit trus ndang maem! Wis ngelih to?” prentahe ibune marang Pita.
”Inggih bu, sampun ngelih sanget! Ibu masak menapa ta?” pitakone Pita sinambi mlebu kamar.
“Masak tahu kesenenganmu karo nyambel, mengko ndang maem sawarege! Ibu meh meng sawah dhisit, tilik bapakmu sing lagi macul.” jawabe ibune.
“Oh inggih Bu, ngatos-atos nggih!” sambunge Pita.
Sarampunge salin, Pita banjur maem sinambi nonton tv ana ing ruang tamu. Kira-kira sepuluh menit Pita wis rampung olehe maem, dheweke banjur nyapu latar. Amarga kelalen ora sandhalan sikile Pita kecocog eri, Pita banjur liren olehe nyapu.
Sekitar tanggal pitulasan arep ana UTS, utawa Ulangan Tengah Semeter. Sing diujikake iku bahasa indonesia, bahasa inggris, IPA, lan Mateamatika. Wis ngasi saiki Susan durung takon matematika sing mbiyen. “Ahhh ya luweh ora takon aku”, batine Pita. Sedina iku Pita ora guneman karo Susan maneh. Susan ya ora ngejaki Pita guneman. Pita ya ora nyoba guneman karo Susan sing disaranake Bu BK.
Bel pindo, tandane ngaso. Pita ora jajan bareng Susan, Susan ngejak Pita jajan, ning Pita wegah. Pita jajan bareng Galih. Ngasi wayahe bali Pita ora guneman karo Susan.
Apa Susan ngerti curhatku marang Bu Bk ya?’’ pikirku.
Sakdawane bali sekolah neng dalan Pita mung mikiri kuwi.
“Menawi Susan ngerti piye ya? Aku kon kudu piye?” Pita bingung.
Dino wis ganti, saiki wektune UTS. Pita ora sakkelas karo Susan, Pita nggarap soal kanthi PD. Kabeh tak garap ora ana masalah, lancarlah. Pita nggarap soal kanthi jujur, ora nurun. UTS pertama Pita ora pethuk Susan. Ngasi UTS kepapat Pita ya ora kepethuk Susan maneh.
UTS wis rampung, bijine ya wis diumumake kabeh.
Yess!! Bijiku apik kabeh, ya alhamdullilah aku rangkin II!” batine Pita.
Nanging nalika Pita niliki bijine Susan beda adoh, Susan rangkin 30. Pita bangga bisa luwih apik saka Susan. Ning Pita ya ora entuk sombong, amarga Pita ya durung puas karo biji semana, tur lagi rangkin II.
Pita lungguh nang ngarep kelas dhewe. Karo mangan gorengan. Pita wis ora mikirake Susan maneh, luweh. Niatku iku mung arep nglalenake Susan!” batine Pita.
Pranyana ora ngira, Susan mara lan lungguh neng jejere Pita. Susan kandha yen dheweke njaluk ngapura karo Pita. Pita bingung kudu piye, masalahe Pita kuwi arep nglalenake Susan.
Galih banjur mara lan ngomong. “Pit, ya dingapura ta Susan, mesake lo Susan nek ora dingapura!”.
Aku  mung meneng wae.
“Pit!” lanjute Galih. “Kowe lha wis saka SD ta kancanan karo Susan, puluhan tahun Pit, mosok arep tak pedhot ngunu wae, dosa lo memutuskan tali silaturahmi, Pit!”, lanjute Galih maneh.
“ Ok ok, la Susan kuwi ngapa njaluk ngapura karo aku barang?” pitakone Pita karo Galih.
Susan mung mesem wae. “Aku reti pas kowe curhat neng BK, Pit!”, jare Susan.
Pita mung meneng wae.
“Pit, please aku dingapura ya, Pit! panjaluke Susan.
Susan karo Galih mung ndeloke Pita. Pita bingung. Pancen bener wis puluhan tahun Pita kancanan karo Susan. Akhire Pita ngapurani Susan.Pita ya njaluk ngapura marang Susan lan Galih yen duwe salah.
Ngasi saiki Pita, Galih, lan Susan kancanan raket. Pita seneng bisa nduwe kanca kaya Galih lan Susan.

***end***


ANALISIS KATA

Kata Nomina de Verba
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      Pi-L


2.      Pi-L

3.      PaN-L


4.      L-an


5.      L-an


6.      L-an


7.      L-an


8.      L-an


9.      L-an


10.  DL-an


11.  –ku/-mu/-e
Benda abstrak


Benda abstrak

Benda abstrak


Alat


Alat


Tempat


Tempat


Hasil


Hasil


Hasil


Milik
Pitutur (Aku kok durung dong-dong ya Pit?” pituture Susan karo Pita lirih-lirih.)
Pitakon (“Apa iya? Lha terus piye? pitakone Susan)
Pangrungu (“Nah pangrunguku malah minggu sesuk San!”)
Saringan (saking pring (bambu) kaya dene iyan, ilir, saringan, kukusan, lsp.)
Kukusan (saking pring (bambu) kaya dene iyan, ilir, saringan, kukusan, lsp.)
Lungguhan (…padha lungguhan ana ing ngarep kelas.)
Parkiran (deleng kanca-kanca kang pada semrawut ana ing parkiran)
Lukisan (”Aku lukisan ki, gaweanmu endi ta?” jawabe Susan.)
Gorengan (Pita lungguh nang ngarep kelas dhewe. Karo mangan gorengan.)
Goreng-gorengan (Pita mung tuku goreng-gorengan karo es teh)
Gaweanmu (“Endi gaweanmu San?” pitakone Pita.)


Kata Nomina de numeralia
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      L-an
Satuan
Puluhan (Pancen bener wis puluhan tahun Pita kancanan karo Susan.)


Kata Verba Nonmurni
Bentuk
Tuladha
1.      Verba de nominal (N-L)

2.      Verba de numeralia (pi-L-an)


3.      Verba de pronominal (N-L-i)

4.      Verba de adverbial (DP-an)
Macul (Ibu meh meng sawah dhisit, tilik bapakmu sing lagi macul.)
Pitulasan (Sekitar tanggal pitulasan arep ana UTS, utawa Ulangan Tengah Semeter.)
Ngakoni (Susan ngakoni dheweke bingung banjur kandha marang Pita.)
Banter-banteran (siswane padha banter-banteran olehe ngomong.)




Kata Adjektiva de Verba
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      L-an


2.      –um-L
Bersifat seperti


Bersifat seperti
Manganan (“Ya wis lah jajan dhisik, kowe ki pancen manganan!)
Sumarah (Hey-hey, diam, diam semuanya” Bu Sri nganthi sumarah.)


Kata Advjektiva de Adverbial
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      L-an



2.      –um-L



3.      –um-DL
Bersifat/bertingkah



Bersifat



Bersifat menyebabkan
Gembelengan (, alay, lan gembelengan inggih menika ingkang dadosake kula boten seneng.)
Semrawut (deleng kanca-kanca kang pada semrawut ana ing parkiran)
Megap-megap (Amarga wis kesoren Pita goli ngepit kesusu mula gutul ngumah dheweke megap-megap.)


Kata Adverbia Transposisi dari Kata
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      Sa-L-e



2.      Ke-Dwilingga
Sampai…



Tak terelakan menjadi…
Sawarege (“Masak tahu kesenenganmu karo nyambel, mengko ndang maem sawarege!)
Kedhawa-dhawa (. Menawi ibune ngerti meti dadi kedhawa-dhawa.)

Kata Adverbia Transposisi dari Kata Benda
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      L-an


2.      NL




3.      N+Dwilingga



4.      Ke+L+en
Ber-/Dengan secara


Ber-/Naik…




Ber-



Terlalu
Sandhalan (Amarga kelalen ora sandhalan sikile Pita kecocog eri,)
Ngepit (Amarga wis kesoren Pita goli ngepit kesusu mula gutul ngumah dheweke megap-megap.)
Ngati-ati (“Ya wis saiki mantuk dhisit, ndak digoleki ibune. Sing ngati-ati ya!)
Kesoren (Amarga wis kesoren Pita goli ngepit kesusu mula gutul ngumah dheweke megap-megap.)

Kata Adverbia Transposisi dari Kata Kerja
Bentuk
Makna
Tuladha
1.      Dwilingga




2.      Sa-L-e



3.      Sa-dwilingga-e
Dengan secara




Sampai…



Se…mungkin
Kira-kira (Kira-kira sepuluh menit Pita wis rampung olehe maem, dheweke banjur nyapu latar.)
Sarampunge (Sarampunge padha guneman banjur gawean mau dinile…)
Sabisa-bisane (Pita sing ora pengin Ibune ngerti tingkahe Susan, sabisa-bisane Pita nutupi amarga Susan menika kanca rakete Pita wiwit SD)

0 komentar:

Posting Komentar